AR NA SAOLTA SEO/Ó MHEIRICEÁ ANIAR
An-rath ar an Léann Éireannach i Notre Dame
Tom Deignan Tom Deignan Tom Deignan

an-bhorradh faoi chúrsaí Léann na hÉireann Ollscoil Notre Dame, a bhuíoch sin do Donald Keough a thug suim mhór airgid don institiúid i 1992 chun tús a chur leis an chlár. Labhair Tom Deignan le Keough agus thug cuairt ar an choláiste féin le déanaí.

Íomhá
An bhaisleach ar champas Notre Dame
Íomhá
Donald Keough, an fear a bhfuil Institiúid Mhic Eochaidh ainmnithe ina dhiaidh
Íomhá
Seamus Deane

Cá bhfuil an pobal Éireannach is bríomhaire sna Stáit Aontaithe? Is cinnte go gcaithfí na cathracha móra mar Bhostún, Nua-Eabhrac agus Chicago a lua. Ach, cé go gcuirfeadh sé iontas ar dhaoine, le deich mbliana anuas tá machaireacha fairsinge Indiana tar éis baile a chur ar fáil do cheann de na pobail is gníomhaí agus is ilghnéithí i Meiriceá.

“Is iontach an scéal é,” a deir Brendan Doherty liom. Níl Doherty mar chuid de ghrúpa nua eisimirceach as Éirinn nár tugadh faoi deara cheana féin, a sheachain cathracha móra Mheiriceá le cur fúthu i mbailte mar South Bend sa Mheániarthar. Ba iad sinsear Doherty a chuaigh trasna an Atlantaigh, agus a throid go fada agus go tréan chun áit a bhaint amach sa tsochaí Mheiriceánach. Tá Doherty i measc na gcéadta mac léinn - Éireannaigh, Gaeil-Mheiriceánacha agus daoine nach Éireannnaigh iad - atá ag dul i mbun staidéir go bliantúil in Institiúid Mhic Eochaidh don Léann Éireannach, institiúid de chuid Ollscoil Notre Dame a bhfuil an-iomrá uirthi.

Cé nach bhfuil an institiúid ann ach le haon bhliain déag, tá sí tar éis scoláirí agus mic léinn den scoth a mhealladh, agus tá cáil uirthi ar an dá thaobh den Aigeán Atlantach mar áit atá thar barr ó thaobh scoláireacht na hÉireann de. Tá an-tóir ar an Ghaeilge ach go háirithe anseo.

I ndiaidh mo thurais gluaisteáin dhá uair an chloig as Chicago le déanaí, bhí spéir gheal ghlé - a bhí thar a bheith fairsing - romham nuair a bhain mé South Bend amach. Bhí sneachta ina luí ar an talamh, radharc atá chomh coitianta le páirceanna coirce sa chuid seo de Mheiriceá.

Clár nua

Tosaíonn an scéal a spreag an turas seo i 1992. Ag an am sin, thóg Donald Keough, duine d’fheidhmeannaigh shinsearacha Coca Cola, a shuim sheanbhunaithe i stair agus i gcultúr na hÉireann go leibhéal nua nuair a bhronn sé airgead ar Notre Dame, chun maoiniú a dhéanamh ar chlár nua i réimse Léann na hÉireann.

“Bhí oiread céille leis. Tá stair na hÉireann mórthimpeall ar an áit (Notre Dame) ar fad,” a dúirt Keough liom le gairid, óna oifig ar Fifth Avenue i lár-Manhattan, díreach i ndiaidh dom filleadh ó South Bend. Mar a tharlaíonn sé, is céimí de chuid Ollscoil Creighton é Keough féin, arb as Iowa ó dhúchas é. D’fhás an bhaint a bhí aige le Notre Dame, agus chuaigh an áit i gcion go mór air, tar éis dá chúigear páistí freastal ar an ollscoil. Cé go raibh maoiniú Keough tábhachtach, deir sé: “Bhí gach rud ag brath ar an duine ceart a fháil le dul i mbun na hInstitiúide.”

Bhí Keough ar dhuine den dream a bhí bainteach le hInstitiúid an Léinn Éireannaigh i Notre Dame a chreid gur cheart go dtosódh agus go gcríochnódh a gcuid iarrachtaí chun Ceannasaí a aimsiú leis an scoláire iomráiteach Seamus Deane.

“Labhair mé leis i 1992. Bhí coláistí eile á lorg ... Dúirt mise leis, ‘Féach, níl ach áit amháin ar fiú duit a dhul,’” a chuimhníonn Keough. Chinn Deane ar an phost a thógáil sa deireadh, agus ceapadh é mar Cheannasaí ar an Institiúid.

Chonaic Deane - údar agus eagarthóir roinnt leabhar ceannródaíoch ar stair agus ar litríocht na hÉireann, a d’fhoilsigh úrscéal dar teideal *Reading in the Dark *i 1996 fosta - an ceapachán i Notre Dame mar dhúshlán nua. Na príomhchúraimí a bhí air ná lárghrúpa láidir a chur le chéile le hoibriú sa dámh, agus cur go mór leis an ábhar faoi chúrsaí na hÉireann i leabharlann Notre Dame. Is beag a shíl sé ag an am go gcabhróidh sé sa deireadh leis an Institiúid teacht i dtír ar an tnúthán domhain a bhí ann ar fud Mheiriceá le clár den chineál seo.

“Chuir sé iontas orm chomh gasta is a d’fhás an clár,” a dúirt Deane, ag caint liom ina oifig.

Is breá le Christopher Fox, Stiúrthóir Institiúid an Léinn Éireannaigh, an tsuim atá ag na mic léinn i ngach rud a bhaineann le hÉirinn a léiriú trí scéal a insint faoin Ghaeilge.

“I dtús ama, bhí na húdaráis i Notre Dame amhrasach. Níor chreid siad go mbeadh go leor mac léinn ann do chúrsa amháin Gaeilge, fiú,” a deir sé. Ach chinn siad ar rang amháin a thairiscint, mar sin féin. “Fuair mé glao teileafóin ón chláraitheoir an lá dár gcionn agus dúirt sé, ‘Ní chreidfidh tú é seo.’ Bhí an rang Gaeilge lán. Dúirt mise leo ceann eile a thairiscint. Líonadh é sin in dhá lá.”

An t-earrach seo, tá sé beartaithe ag Notre Dame ar a laghad cúig rang Gaeilge (ag leibhéil éagsúla) a thairiscint.

As gach cearn

Ag úsáid na tóra a bhí ar na ranganna Gaeilge mar bhonn, mhéadaigh an t-éileamh a bhí ar na ranganna agus ar na cláracha a bhí á dtairiscint ag an Institiúid go tapa. Tháinig mic léinn, ar Ghaeil-Mheiriceánaigh iad den chuid is mó, as gach cearn de Mheiriceá ina sluaite chun freastal ar chúrsaí fochéime agus iarchéime i litríocht, stair agus polaitíocht na hÉireann. Ach anois, dar leis na múinteoirí, mic léinn agus lucht riaracháin go meallann na ranganna i Léann na hÉireann daoine as gach cineál cúlra, ina measc iadsan a chinneann ar é a dhéanamh mar mhionábhar, nó ar obair a dhéanamh sa ghort.

I Seimeastar Fómhair na bliana 2002 chláraigh breis is 300 mac léinn do chúrsa éigin de chuid an Léinn Éireannaigh. Tá Brendan Doherty i measc na mac léinn atá ag plé leis an Léann Éireannach mar mhionábhar. Tá sé tar éis a bheith in Éirinn cheana féin mar chuid den chlár, agus tréimhse a chaitheamh i mBaile Átha Cliath mar chuid lárnach den turas.

“Bhí na daoine thar cionn,” a deir Doherty, ag tagairt do na léachtóirí agus don fhoireann eile a dhéanann Clár Staidéir Idirnáisiúnta Notre Dame a reáchtáil as an Choláiste Ollscoile Baile Átha Cliath agus as Coláiste na Tríonóide. Déanann na mic léinn iarchéime obair níos déine arís, le linn na gcúpla seachtain a chaitheann siad sa chathair gach samhradh. Meallann an tréimhse sin in Éirinn, mar aon leis an réimse leathan cúrsaí Éireannacha a thairgíonn Institiúid Mhic Eochaidh, go leor mac léinn fochéime mar Sean O’Brien go Notre Dame.

“An fáth gur theastaigh uaim an clár seo a dhéanamh ná go gcreidim i gcur chuige idirdhisciplíneach,” a dúirt O’Brien, a chaith am agus é in Éirinn ní hamháin i mBaile Átha Cliath, ach i gceantair Ghaeltachta san iarthar, agus i gcathair dheighilte Dhoire.

“Nuair a dhéanann tú an Léann Éireannach (i Notre Dame) bíonn deis agat féachaint ar rudaí i gcúpla slí éagsúil,” a deir sé.

Cé gur seo tionscadal acadúil a bhfuil an-rath air é seo, tá na húdaráis in Institiúid Mhic Eochaidh den tuairim mar sin féin go bhfuil neart oibre le déanamh go fóill. “Níl rudaí ach ina dtús … Nuair a bhíonn rath ar chúrsaí, turas a bhíonn i gceist agus ní ceann scríbe,” a dúirt Keough. Nuair a chuir mé ceist air ar mheas sé go raibh luach a chuid airgid faighte aige ón Institiúid, dúirt Keough: “Tá i bhfad níos mó faighte agam as seo ná mar a chuir mé isteach.”

*Tá Tom Deignan ag obair mar eagarthóir agus mar cholúnaí leis an *Irish Voice i Nua-Eabhrac. Is iarléachtóir ollscoile é.

RSS FREAGRAÍ NA LÉITHEOIRÍ  

© Oideas Gael, 2010. Cosc ar chóipeáil. Ní gá go mbeadh na tuairimí a nochtar i mBeo! ar aon dul le tuairimí na bhfoilsitheoirí. Suíomh cóirithe ag MBM. Úsáidtear grafaicí de chuid Fam Fam Fam agus Wikimedia Commons ar an láithreán seo.