CÚINNE NA nEALAÍON/AN RÓGAIRE DUBH
Ag tabhairt gutha in athuair muintir
Antaine Ó Faracháin Antaine Ó Faracháin Antaine Ó Faracháin

Foilsíodh A Hidden Ulster: People, Songs and Traditions of Oriel, saothar tábhachtach ar thraidisiún amhránaíochta cheantar Oirialla, an mhí seo caite. Labhair Antaine Ó Faracháin le húdar an leabhair, Pádraigín Uallacháin.

Íomhá
Pádraigín Uallacháin agus a fear céile, Len Graham.
Íomhá
Íomhá

Antaine Ó Faracháin: A Phádraigín, saothar eile fós uait anois. Céard go díreach atá ann?

Pádraigín Uallacháin: Cur síos é ar thraidisiúin agur ar dhaoine a bhain le ceol i gceantar Oirialla - amhráin, béaloideas, ceol damhsa, bailitheoirí, ceoltóirí, nósanna. Sin go beacht é, ach taobh istigh de sin an dú-rud eile! Grianghrafanna, aistriúcháin ar na hamhráin, *facsimile *de cheol agus amhráin a cuireadh síos agus mar sin de.

AÓF: Conas cén fáth ar tháinig an smaoineamh chugat an chéad riamh?

PNíU: Ar ndóigh fás aon oíche é seo. Thóg liom traidisiún na hamhránaíochta béil sa cheantar seo fríd m’athair. So, bhí an síol curtha go smior ionam. Bhí amhráin an cheantair seo ag croílár mo *repertoire *i gcónaí agus de réir mar a rinne taighde, dom féin ag an tús, b’fhacthas dom go raibh an tobar iontach domhain ar fad. Ach, thar aon rud eile, mhothaigh go raibh cuimhne na ndaoine a rinne seachadadh ar an traidisiún ligthe i ndearmad ar fad. Bhí Altzheimer’s pobail i gceist agus is uafásach an coincheap é sin. Dualgas cine agus dílseacht do mo mhuintir a spreag agus a choinnnigh orm cloí leis an obair go deireadh. Grá do mo shinsear, is dócha, a déarfá a spreag . Agus ba mhaith liom go mbeadh an scéal ag an phobal leathan fosta.

AÓF: An raibh deacair tús a chur leis an obair an ndéarfá go raibh níos deacra í a chríochnú?

PNíU: Bhí gach gné di éagsúil. Bhí ar na hardáin go minic agus sna hísleáin go rialta. Is rud amháin é taighde a dhéanamh agus is rud eile ar fad é leabhar mór a ullmhú don fhoilsitheoireacht. Bíonn an dú-rud dul siar ann, ag brath ar an chóras eagarthóireachta a chuirtear i bhfeidhm. Is iomaí uair gur shíl go raibh ceann scríbe bainte amach agam ach bhí an bóthar i gcónaí fada cnocach. Chuirfinn é i gcomparáid le breith fhada, achrannach. Ach chomh sásta anois go bhfuil tagtha ar an saol go roghnaím dearmad a dhéanamh ar an dua a bhain leis.

AÓF: Ar smaoinigh riamh an rud ar fad a chaitheamh san aer?

PNíU: Go rialta! Ach raibh ann ach go raibh tuirseach. Bhí spiorad na ndaoine a chuaigh romham i gcónaí mar sholas in aice liom; bhí cantaireacht m’fhear céile, Len Graham, “Sure, you’re nearly there”, i gcónaí i mo chluasa agus bhí cairde dílse agam - leithéidí Dhónaill Mhic Dhónaill - fear mór eolaíochta as Coláiste na Tríonóide; Diarmaid Ó Doibhlin as Ollscoil Uladh agus Antain Mag Shamhráin, seanchara atá anois sa Ghúm - bhí siadsan iontach dílis don obair a bhí idir lámha agam. Níor spáráil siad a gcuid taighde a gcuid ama - saor in aisce, ar ndóigh. Chráigh iad gan gearán ariamh uathu. Agus ghríosaigh siad go rialta nuair a tháinig lagmhisneach orm.

AÓF: Inis dúinn beagán faoin gcur chuige a bhí agat agus an próiseas taighde a bhí ann?

PNíU: D’fhás an obair de réir an taighde a rinne . Thosaigh le focail agus le ceol na n-amhrán a chnuasú agus a chur ar ais i bhfoirm amhráin. Is eol duit gur beag duine a bhailigh focail agus ceol le chéile in Éirinn. In Oirialla bhí suim ag na bailitheoirí i ngnéithe éagsúla den traidisiún: duine amháin, bhailigh focail na n-amhrán agus na scéalta; duine eile rinne na hamhráin a thaifeadadh; duine eile foghraíocht, agus mar sin de. Jaib s’agamsa, sin a thabhairt le chéile - na hamhráin a dheisiú a leigheas, mar a déarfá. Ach dianchuardach leabharlainne agus lámhscríbhinní a bhí i gceist fosta. Tháinig ar i bhfad níos mar a shíl a bheith ann. Mhothaigh ansin gur cheart scéal na n-amhrán a insint; scéal na bhfilí agus na gcláirseoirí; scéal na mbailitheoirí agus na ndaoine. Ansin tháinig ar chnuasach ceoil damhsa ón cheantar a bhreac scríobhaí darbh ainm Pádraig Mac Gatháin, as Dún gCuailgne, síos in 1817. chuirfeadh na foilsitheoirí i gcló é sa riocht ina raibh - iontach salach. Mhothaigh mura gcuirfinnse i gcló é go mb’fhéidir go mbeadh ina luí ar feadh dhá chéad bliain eile. So, ghlan féin é - sin an *facsimile *- ar an ríomhaire. Trí mhí ar fad a thóg - gach nóta, gach lúb, gach litir - cúig uair an chloig in aghaidh an lae. Sin an saothar ba throime ach ar a laghad na foinn - os cionn 100 acu - anois ar fáil do cheoltóirí Oirialla agus na hÉireann agus cuimhne Mhic Gátháin i mbéal an phobail mar is ceart a bheith.

AÓF: Céard faoi thacaíocht airgid don tionscadal? Ar éirigh leat seo a fháil?

PNíU: Nuair a stop den mhúinteoireacht lánaimseartha, fuair comhaltacht bliana ón CRC (Community Relations Council) i mBéal Feirste don bhliain 2000. D’aithin siad go raibh gné trasphobail leis. Ach bhí ceithre bliana ar fad ag plé leis an obair. dheachaigh ar lorg airgid ar bith eile. In ainneoin go bhfuair cuidiú go rialta ó na comhairlí ealaíon, agus Foras na Gaeilge agus Iontaobhas Ultach, do thioscadail eile taifeadta, bhfuair cuidiú ar bith eile don obair seo. Fuair na foilsitheoirí deontaisí ón Fhoras agus ón Heritage Council. Bhí go mór as póca. Chuidigh mo mháthair liom go leor de na billí grianghrafadóireachta, taistil agus araile a íoc. an-bhródúil as an obair seo. Ar bhealach níor thuig cad é chomh costasach is a bheadh an obair, ach sin mar is fearr é. an clú orm nár chuir easpa airgid stop ariamh liomagus fear céile tuisceanach agam. Mhair muid ar a shaothraigh seisean mar amhránaí traidisiúntaagus níor inis a leath , ar ndóigh!

AÓF: Agus foilsitheoir ansin. An raibh deacair sin a fháil?

PNíU: raibh. Ghlac Michael Adams as Four Courts Press leis láithreach. Thaitin liom go mór a bheith ag obair leis. grá aige don léann agus do na leabhair. Turas spéisiúil a bhí ann.

AÓF: Bean thú. An raibh aon tionchar aige seo ar na hamhráin ar chuir spéis iontu ar na hamhránaithe ar chuir spéis iontu?

PNíU: shílim gur tháinig sin i gceist le roghnú na n-amhrán. Bhraith sin go mór ar acu ar tháinig ar an cheol do na focail. Ach i ndiaidh sin is uile d’aithin gur dócha go raibh dúil agam scéal na mban fríd na hamhráin a insint. Chuir suim faoi leith sa chaointeoireacht, mar shampla. Níl amhras ar bith ach go bhfuil dearcadhbaininscneachsa leabhar. Chuir fearg orm nuair a léigh in áit éigin ag scoláire fireann gur dócha gur fear a chum Dónall Óg. bhfuil an fhianaise do ráiteas mar sin? Fir *agus *mná a shaothraigh an traidisiún. Ó thaobh na mban de, níl ach féin, an Dr Ríonach Ógáin agus an Dr Aingeal de Búrca ag déanamh obair den chineál seo ar na hamhráin. Fir ar fad go dtí seo, seachas Eileen Costelloe, a bhí ag amharc go criticiúil ar na hamhráin agus eispéireas na ndaoine. Déarfainn, áfach, gur scéal na daonnachta a chuaigh i bhfeidhm orm agus a rinne iarracht a insint. Níl inscne ar bith faoi leith ag an daonnacht.

AÓF: An ndeachaigh amhránaí amhrán ar bith faoi leith i bhfeidhm ort agus i mbun do chuid taighde?

PNíU: “An Bhean ChaointeagusMarbhna ar Chaisleán na Glasdrominnele hArt Mac Cumhaigh, déarfainn. Ach gach amhrán a chuir i gcló, chuaigh i bhfeidhm orm. Chuaigh íomhá lámha Mháire Arbhasaigh, sa ghrianghraf di a tógadh i 1926, go mór i bhfeidhm orm. Shamhail go raibh ag cosaint sraith dheireanach an traidisiúin ina brollach. Chuaigh saothar agus saol Airt Mhic Cumhaigh go mór i bhfeidhm orm fosta.

AÓF: i do chónaí i gceantar atáar an teorainn- agus ag úsáid an fhocail sin ar go leor bealaí, hamháin ó thaobh na léarscála de. Cén tionchar atá ag an gcoincheap seo ort mar amhránaí agus mar bhailitheoir?

PNíU: Tuigim go bhfuil tionchar nach beag ag na teorainn i mo shaol orm agus ar mo chruthaíocht. Teorainn fhisiciúil- thuaidh/theas; creidimhe - Protastúnach/Caitliceach; fireann agus baineann; sean agus nua; an saol eile agus an saol seo; bás agus beatha; samhlaíocht agus saoltacht; baile agus tuath; Gaeilge agus Béarla; Gaeltacht agus Galltacht, agus araile. sin uilig ionam. Thógfadh agallamh eile leis sin a phlé!

AÓF: An ndéarfá go bhfuil ag síneadh do láimhe siar thar teorainn eile, teorainn an ama b’fhéidir, le bheith agwindeáille hamhránaithe agus le filí ó aimsir eile, aimsir atá thart ar bhealach amháin ach atá fós beo sna hamhráin de réir mar atá siad á ngabháil anois?

PNíU: Gan amhras ar bith. Mhothaigh go minic go raibh spiorad na ndaoine a mhúscail ag brú isteach orm; ag impí orm a scéal a insint; ag cuidiú liom, ar ndóigh. Bhí siad an-ghar dom. Chráigh cuid acu . Thit i ngrá le hArt Mac Cumhaigh, faoi dhraíocht aige - ealaíontóirteorannacheile. Creidim go hiomlán i spiorad na marbh. siad fhad anála uainn agus iad i gcónaí sásta cuidiú linn ach iarraidh orthu.

AÓF: Cén tábhacht atá leis sin, meas , d’amhránaí atá beo anois, a bheith i dteagmháil leo siúd atá imithe romhainn a chas na hamhráin seo romhainn?

PNíU: go leor ealaíontóirí i dteagmháil leo siúd atá imithe romhainn, b’fhéidir i ngan fhios dóibh. Sin gné bhunúsach de shaothrú ealaíne ar bith. Bíonn leath sa saol seo agus leath sa saol eile. Nuair a thuigeann sin is iondúil go leanann ómós dóibh agus teagmháil leo. téama na teagmhála go láidir i mo chuid oibre taighde agus cruthaíochta. Gan an teagmháil sin, ag déanamh do mhúin le gaoth! Samhlaigh chomh deacair is atá sin a dhéanamh mar bhean!

AÓF: Mar sin, an leabhar saolaithe. Cathain a chuirfidh an drioball leis agus na hamhráin seo ar fad a chur amach ar thaifeadadh, chun iad a chur i mbéal beo na n-amhránaithe arís?

PNíU: D’eisigh féin (agus Gael Linn) dlúthdhiosca anuraidh den chéad 14 déag díobh, An Dealg Óir *(CEFCD 183). Mhothaigh gur cheart go mbeadh na hamhráin ar fáil don phobal leathan. Thóg sos ón obair le dul isteach sa stiúideo le Steve Cooney, Liam O’Flynn, Laoise Kelly agus ceoltóirí eile. Tharla rud aisteach ag an am a thug an-sólás dom. Nuair a bhí an dlúthdhiosca críochnaithe agam chuir isteach sa ríomhaire é. Bhí á sheinm nuair a bhí an obair ag teacht chun deiridh. So, in ainneoin go raibh ag plé le bás na n-amhrán in Oirialla, ar páipéar, bhí ag éisteacht le hathbheoú an traidisiúin ar ais sula raibh an obair fiú críochnaithe agam. Bhí sin an-aisteach. Is sort *Ouroborus *. Ainmhí é siúd a itheann a ruball féin. Is siombail é den bheatha as an bhás, cruthaíocht as scrios. an tábhacht chéanna leis an dlúthdhiosca sin agus atá le *A Hidden Ulster. iontach bródúil as. Is dócha go gcluinfidh níos daoine na hamhráin ar an dlúthdhiosca sin ó tharla an leabhar a bheith i gcló anois. Creidim go hiomlán sa bheatha agus i mbeoú an traidisiúin. Fuair cuidiú mór ón Chomhairle Ealaíon sa tuaisceart taifeadadh a dhéanamh gan tionlacan ar an 54 amhrán sa leabhar. Déanfaidh sin i mbliana. ag obair chomh maith ar thaifeadadh de mo chuid cumadóireachta amhrán féin i nGaeilge le Steve Cooney. gach gné de mo chruthaíocht chomh tábhachtach céanna. *Metamorfósis *an teideal a bheas air agus beidh ar fáil san earrach, le cuidiú - agus le cuidiú Fhoras na Gaeilge fosta!

* *A Hidden Ulster: People, Songs and Traditions of Oriel ar fáil sna siopaí anois. Is féidir é a cheannach chomh maith ar shuíomh gréasáin na bhfoilsitheoirí, Four Courts Press: www.four-courts-press.ie. Praghas: €65.00 /£55.00 /$65.00 (bog); €29.95 /£24.95 /$29.95 (crua).

Is amhránaí, ceoltóir, múinteoir agus fear spraoi é Antaine Ó Faracháin. Is as Baile Átha Cliath ó dhúchas é.

RSS FREAGRAÍ NA LÉITHEOIRÍ  

© Oideas Gael, 2010. Cosc ar chóipeáil. Ní gá go mbeadh na tuairimí a nochtar i mBeo! ar aon dul le tuairimí na bhfoilsitheoirí. Suíomh cóirithe ag MBM. Úsáidtear grafaicí de chuid Fam Fam Fam agus Wikimedia Commons ar an láithreán seo.